Bəzən də birtəhər yazıq qadınlar,
Könlü aldatmağa bir çarə arar.
Yekrəngdir hər fəsil, yekrəngdir hər gün,
Uzun işgəncədir hər keçən müddət.
Allahaısmarladık Kalbim: Endülüs
Puşkin'in Bahçesaray çeşmesi şiirinin Kırım Tatar lehçesiyle çevirisinde atlarıyla uçarcasına baskına giden süvariler şöyle anlatılır:
"Han sarayı titislenip, boşap kaldı;
Kırım-Giray kene ketti oni taşlap;
Tümen-tümen askerinen yat illerge,
Yat illerge yolga çıktı sefer başlap.
O kene de kasırgalı soguşlarda
Küskünlenip, kanga suvsap at oynata,
Lakin hannın yureginde başka türlü
Duygularnın alevleri gizli yata."
Bugünün Türkçesiyle Gözyaşı Çeşmesi'ne de şöyle sesleniyor Puşkin:
"Aşk fiskiyesi, ölümsüz çeşme!
Sana armağan olarak iki gül getirdim.
Seviyorum bitimsiz konuşmanı
Ve şiirsel gözyaşlarını senin.
Çiseyen gümüşsü tozların
Serin çiğlerle kaplıyor beni:
Ak, ak durmaksızın sevinçli pınar!
Anlat, anlat bana bildiklerini"
(Çeviri: Ataol Behramoğlu)
(Mart 2014)
Sayfa 53Kitabı okuyor
Kırım Hanları, büyük Moğol İmparatorluğu'nun Avrupa'da kalan son parçasıydı. Cengiz Han'ın soyundan geliyorlardı ancak başkentleri Bahçesaray'daki saray ve bahçeler gibi onlar da bozulmaya yüz tutmuştu. Yine de sade ama asil bir hayat sürüyorlardı. Servet biriktirmek törelerine aykırıydı. Bir elbise, bir kılıç ve bir at
"Bahçesaray Çeşmesi" şiiri bir şehri kurtarmıştı.
Ruslar adına bir asalet örneği sayılmalı yine de. Şiire saygı anlamında bir asalet. Puşkin'in şiirinde ismi geçtiği için Bahçesaray'ın ismini değiştirmemek gibi bir Rus inceliği.
Sayfa 55 - Büyüyenay YayınlarıKitabı okudu
Eğer Puşkin, Bahçesaray Çeşmesi'ni kaleme almasaydı Bahçesaray'ın ismi de değişmiş olacaktı. Bugün Kırım'da ismi değiştirilmeyen tek şehir Bahçesaray.
Sayfa 54 - Büyüyenay YayınlarıKitabı okudu
Puşkin’in Çevrilen Eserleri
Şairin çocuk denecek bir yaşta yükselen, yurdunu coşturan, Çar'ı ürküten gür sesinin yankıları Rusya'nın sınırlarını çok çabuk aştı. Daha yirmi yaşındayken adı Fransa'da ta ‘Revue Eneye Lopedique'e girdi, eserleri Fransızcaya çevrilmeye başladı.
1826'da Chopin'in kardeşi J. M. Chopin 'Bahçesaray Çeşmesi'ni besteledi. Daha sonraları ünlü Fransız yazarı Prosper Merimee salt Puşkin'i aslından okuyabilmek için, Rusça öğrendi.
«Maça Kızı»’nın çok başarılı bir çevirisini verdi, daha bir çok eserlerinide Fransızca'ya çevirdi.
1899 yılında Emile Zola, Puşkin'in yüzüncü doğum yılının bütün uygarlığın bayramı olduğunu ilan ediyordu. Alexandre Dumas (pere), Andre Gide v.s. gibi yazarlar Puşkin'in Fransızcaya çevirilmesi işiyle (Rusça bilmedikleri halde) doğrudan doğruya uğraştılar.
Ama Fransızların dudaklarında gene de şu soru vardı: «Büyük Rus şairine sınırı aşmaya yardım edecek güçte bir Fransız çıkmayacak mı?»
Ön Söz’den…Kitabı okudu
Aslında şair, Bahçesaray Çeşmesi'nin hüznünde kendi Afrikalı köklerini de bulur. Puşkin'inki daha farklı bir hüzündür. Şairin, çeşmenin ve Bahçesaray'ın hüznü, Kırım hanlarının akınlarındaki uğultulardan süzülen şiirsel bir ahenge dönüşür.
Puşkin'in Bahçesaray çeşmesi şiirinin Kırım Tatar lehçisiyle çevirisinde atlarıyla uçarcasına baskına giden süvariler şöyle anlatır:
"Han sarayı titizlenip, boşap kaldı;
Kırım-Giray kene ketti onu taşlap;
Tümen-tümen askerinen yat illerge,
Yat illerge yolga çıktı sefer başlap.
O kene de kasırgalı sorguşlarda
Küskünlenip, kanga suvsap at oynata,
Lakin hannın yureginde başka türlü
Duyguların alevleri gizli yata."
Bugünün Türkçesiyle Gözyaşı Çeşmesi'ne de şöyle sesleniyor Puşkin:
"Aşk fıskiyesi, ölümsüz çeşme!
Sana armağan olarak iki gül getirdim.
Seviyorum bitimsiz konuşmanı
Ve şiirsel gözyaşlarını senin.
Çiseleyen gümüşsü tozların
Serin çiğlerle kaplıyor beni:
Ak, ak durmaksızın sevinçli pınar!
Anlat, anlat bana bildiklerini"
Sayfa 53
Bahçesaray Çeşmesi
“Tanrı’nın verdiği emâneti Zâlim bizden alamaz.
Kasım’da buz tutan göl Mayıs’ta çözülür bir gün...”
-Şükrü ELÇİN
Sayfa 225 - Türk Dil Kurumu YayınlarıKitabı okudu
puşkin karap kayran kayran oylapyatır
Gün geldi, dolaştım ben bakımsız
Uyuklayan duran Bahçesaray’ı.
Issız geçitlerin ortasında
Gezdim halkların afeti taşkın Tatarın.
Tatar şarkısı
Han döndü Kırım toprağına
Ve anısına bahtsız Mariya’nın
Mermerden bir çeşme yaptırdı,
Sarayın köşesinde yalnız başına.
Tatar şarkısı
Giray sarayını yine boşladı;
Yabancı bir sınıra Tatar yığınlarıyla
Yine hırçın akınına başladı.
Yeniden, savaş boralarında
Savruluyor kararmış, kana susamış:
Ama hanın yüreğinde başka duyguların
Gizleniyor sevinçsiz yalımı.
aruw paytaktım
Ama neden, hangi yazgı buldu beni,
Terkettim öz ülkemi,
Bilmiyorum, anımsadığım sadece bir deniz
Ve yüksekte, üstünde yelkenlerin
Bir adam...